İslami bilimlerde, din hakkındaki tüm bilgilerin 4 temel kaynağı bulunmaktadır. Bunların birincisi Kur’an-ı Kerimdir. Kur’an Allah’ın Hz. Muhammed’e (s.a.v.) vahyedildiği şekliyle değişmeyen kelamı olarak kabul edilir ve bu nedenle tüm İslami bilginin temelidir. Kur’an’dan sonra ikinci sırada Peygamberimiz (sav)’in sünneti ve Hadis-i Şerifler gelmektedir.
Ancak Hz. Muhammed’in 1400 yıl önce yaşadığını düşünürsek, ona atfettiğimiz söz ve davranışların gerçek ve değişmez olduğundan nasıl emin olabiliriz? Hadis ilmine aşina olmayan biri için hadis koleksiyonları güvenilmez ve bozulmaya açık görünebilir. Ancak İmam Muhammed el-Buhari’nin 9. yüzyıldaki eseri sayesinde hadis ilmi, Peygamber’e (s.a.v.) atfedilen her söz için sistematik ve kapsamlı bir tahkik yöntemi kullanılarak bu tür sorunlardan korunmuştur. 21. yüzyılda hala doğrudan Peygamber Muhammed’in s.a.v. sözlerini işitmekteyiz.
El-Buhari’nin Yaşamı
Ebu Abdallah Muhammed ibn İsmail el-Buhari, 809 veya 810’da şu anda Özbekistan olan Buhara şehrinde doğdu. Kendi zamanından 3 kuşak önce Müslüman olmuş bir aileden geliyordu. Ne yazık ki el-Buhari için, babası daha bebekken öldü ve yetiştirilmesini annesine bıraktı. Zor koşullara rağmen, el-Buhari kendini genç yaştan itibaren İslami ilimleri incelemeye adadı.
Memleketindeki ve çevresindeki alimlerle birlikte çalışan Buhari, hadis çalışmalarına ve fıkıh, İslam fıkhına daldı. Küçük yaşlardan itibaren hukukun karmaşık meselelerini anlama konusunda benzersiz bir yetenek gösterdi, ancak daha da önemlisi, uzun ve karmaşık hadis rivâyetleri zincirlerini hatırlayabiliyordu. Bir hadisin sahih sayılabilmesi için, o sözü peygambere bağlayacak güvenilir bir raviler zincirine ihtiyaç vardır. El-Buhari bu konuda üstün başarı gösterdi.
El-Buhari, gençliğinin sonlarına doğru Buhara’daki eğitimini tamamlamış ve annesi ve erkek kardeşiyle birlikte Hac yapmak için Mekke’ye gitmiştir. 600’lerde İslam’ın yükselişinden bu yana Mekke, dünya gezginleri için eşsiz bir karışım yeri olmuştur. Tüm Müslümanlar en az bir kez Hac ibadetini tamamlamakla yükümlü olduğundan, Mekke dünyanın her yerinden insanlar tarafından sürekli olarak ziyaret edilmektedir. Buhari gibi bir hadis âlimi için bu tür bir ortam paha biçilmezdi.
Birkaç yıl Mekke ve Medine’de kalmış, burada dünyanın önde gelen hadis alimlerinden bazılarından hadisler toplamaya, hadis metinlerini (metn), raviler zincirini (isnad) ezberlemeye ve bilgisini ilerletmeye devam etmiştir. bu ravilerin güvenilirliğinin anlaşılması (insanların bilgisi – ‘ilm al-rijaal). Yetişkinlik hayatı boyunca öğrenimine devam etmek için Mısır, Suriye ve Irak’ı gezdi ve sonunda hadis koleksiyonunu derleyebileceği Basra’ya yerleşti.
Sahih-i Buhari
İmam Buhari, hadis ilmi üzerine birkaç eser yazmış olmasına rağmen, İslam bilimlerine en kalıcı katkısı, el-Jaami’ al-Sahih al-Musnad al-Muhtasar arak adlandırdığı 7000’den fazla hadis derlemesidir. Bu koleksiyonun tamamlanması 16 yıl sürdü ve derlenmesi tarihin en sahih hadis kitabı olarak kabul edildiğinden, kitabın ortak adı: Sahih-i Buhari, “Buhari’nin Sahih Hadisleri” anlamına gelir.
Sahih-i Buhârî’yi bu kadar eşsiz kılan şey, İmam Buhârî’nin hadislerin tefsirinde detaylara gösterdiği titizliktir. Bir hadisi sahih kabul etme konusunda diğer hadis âlimlerinden çok daha katı kuralları vardı. İmam Buhari, bu hadisi derlemesine dahil etmeden önce, belirli bir hadisin ravileri zincirinin sahih ve güvenilir olduğunun doğrulanması gerekiyordu. Örneğin kitaptaki ilk hadis şöyle başlamaktadır:
“Muhammed ibn İbrahim et-Teymi tarafından kendisine haber verildiğini söyleyen Yahya ibn Sa’eed el-Ensari’den işittiğini söyleyen Süfyan’dan işittiğini söyleyen el-Humeydi Abdullah ibn el-Zübeyr’den duyduk’ Alkame ibn Vakkas el-Leysî, Ömer ibn el-Hattab’ın hutbe kürsüsünde Peygamber Efendimizin (s.a.v.) ‘Ameller ancak niyetlere göredir…’ dediğini işittiğini söyler.
Altı râviden oluşan bu zincir, İmam el-Buhari tarafından titizlikle incelendi. Hadisin sahih sayılabilmesi için zincirdeki bütün insanların hayatlarını derinlemesine incelemesi gerekiyordu. Eğer birisi bir başkasından rivâyet ediyorsa, ikisinin aynı anda aynı yerde olmaları ve fiilen tanışıp hadis tartışmış olmaları gerektiğini anlamak için râvilerin nerede ve ne zaman yaşadıklarını araştırdı. Diğer hadis alimlerinin hepsi, birbirini takip eden iki ravinin şahsen karşılaştığına dair kanıt talep etmediler, ancak İmam el-Buhari’nin öznel, dikkatli ve katı gereksinimleri, onu eşsiz hadis alimleri arasında kılmaktadır.